თავისთავთან მიწყივ ერთსახოვანი, თავისთავში არსებული და თავისთავადი.
პლატონი, „ნადიმი“
დიდი და რაღაც გასაოცარი გრძნობით შევთვისებოდი ჩემს მეგობარ მორელას. მრავალი წლის წინ შემთხვევით შევხვდი და ამ შეხვედრამ იმთავითვე ჯერ განუცდელი ცეცხლით ამინთო გული.
მაგრამ ეს არ იყო ეროსის ცეცხლი, და უფრო და უფრო გამწარებული და გაწამებული ვგრძნობდი, ვერასგზით შევიცნობდი ამ ცეცხლის უჩვეულო ბუნებას, ანუ ვერ შევძლებდი იმის ბუნდი გზნების მოთოკვას. და მაინც ჩვენ შევძლებდით ერთმანეთს; საკურთხეველთან შეგვაერთა ბედმა, თუმცა სიტყვაც არ მითქვამს ვნებაზე, არც მიფიქრია სიყვარულზე.
საზოგადოებას ზურგი აქცია და თავი მხოლოდ მე შემომწირა მორელამ, ბედნიერი გამხადა. ბედნიერებაა სასწაულის ხილვა, ბედნიერებაა ოცნება.
ფრიად განსწავლული ქალი იყო მორელა. ჩემს მზეს ვფიცავ, ნიჭიც საკვირველი ჰქონდა მომადლიერებული, გონების ძალამოსილება - დაულეველი. ვგრძნობდი ამას და ბევრ რამეში დავემოწაფე.
პრესბურგში მიღებული განათლების ბრალი თუ იყო, რომ მალე ამ ქალმა გამაცნო აუარება მისტიკური ნაწარმოები, რომლებსაც ჩვეულებრივ ადრინდელი გერმანული ლიტერატურის ნაწურად მიიჩნევენ.
ვერ გეტყვით, აგრე თავგამოდებული დღენიადაგ რად სწავლობდა და თაყვანსა სცემდა ამ წიგნებს. ხანი რომ გამოხდა, მეც ასე ვმეცადინეობდი. მიზეზი ამისა მისი ჩვეულებისა და მაგალითის უბრალო, მაგრამ ქმედობუნარიანი ზეგავლენა იყო.
ყოველივე ამას, მგონი, ჭკუამიუტანებლად ვაკეთებდი. ჩემს შეხედულებაზე, რამდენადაც მახსოვს, არასდროს უმოქმედია იდეალურს, ვერც მისტიციზმით შეზავებული წიგნების ზეგავლენის კვალს ვპოულობდი, თუ არა ვცდები, ჩემს საქმეებსა და ჩემს ფიქრებში.
ბრმად მივენდე ჩემი ცოლის წინამძღოლობას და იმის ძიებათა ხვანჯებში უშიშრად ჩავები. და მაშინ, მაშინ, როცა ნაკრძალი სტრიქონების მკითხველი ვიგრძნობდი ნაკრძალი სულის კიაფს, მორელას გრილი ხელი ჩემსას სალბუნად დაედებოდა და მკვდარ ფილოსოფიას ფერფლს გადააცლიდა ყრუდ წარმოუთქმელი რამდენიმე გასაოცარი სიტყვით, რომელთა იდუმალი მნიშვნელობა კიდევ დიდხანს მენთო მეხსიერებაში.
და მაშინ, მაშინ, მისი ხმის მუსიკით, მოჯადოებული, საათობით ვუჯექი, ვინმემ შიში არ მომრეოდა, თრთოლა არ ამიტანდა ამ არამიწიერი ბგერების მსმენელ ფერდაკარგულ კაცს, შავად არ შემეღებებოდა სიხარული და მშვენიერი შესაზარელად არ წარმომიდგებოდა გეენად გადაქცეული ენომის მსგავსად.
ხსენებული თხზულებებზე პაექრობის შესახებ გამოწვლილივით მოყოლას აქ აზრი არა აქვს. თუმცა კარგა ხანს ეს იყო ჩემი და მორელას საუბრის საგანი.
მცოდნენი იმისა, რასაც თეოლოგიური მორალი შეიძლება ვუწოდოთ, უმალ მიხვდებიან ჩვენი ცილობის არსს, მაგრამ უმეცარნი ყველა შემთხვევაში ამ ამბისას ვერაფერს გაიგებენ საბოლოოდ.
ფიხტეს დაუოკებელი პანთეიზმი, სახეშეცვლილი სულების გადასახლება პითაგორელებისა, და უფრო მეტად შელინგის მიერ აგრე საგულდაგულოდ შესწავლილი იგივეობის თეორია - აი, ჩვეულებრივ რა საკითხებით იყო გატაცებული მგრძნობიარე მორელა.
პიროვნული რომ უწოდებიათ, ის თავისთავადობა, ვფიქრობ, სწორედ განუსაზღვრავს ლოკს, როგორც თავისთავადობა გონიერი არსებისა. რადგანაც პიროვნების სახით წარმოგვიდგება გონებით დაჯილდოებული ადამიანიშვილი და ცნობიერებაც აზროვნების გარეშე შეუძლებელია, ამიტომ ყველას გვაქვს ის ნიშანი, რისთვისაც მეობა შეგვირქმევია, რითაც განვსხვავდებით სხვა გონიერ არსებათაგან და რასაც ჩვენთვის პიროვნული თავისთავადობა მოუნიჭებია.
ამ ამბის - ანუ principim individuations -ს (ინდივიდუალურის საწყისი) თავისთავადობა სიკვდილისთანავე იკარგება თუ სამარადისოდ რჩება - შესწავლა სულ მუდამ მიტაცებდა და ეს ცნობისწადილი არა იმდენად ამაღელვებელსა და ბუნდოვან დასკვნებს გამოეწია, რამდენადაც ამ წუთას მორელას სიტყვის მგზნებარებასა და განათებულ სახეს.
მაგრამ ბოლოს და ბოლოს, თითქოს მომნუსხესო, ცოლის იდუმალება გულზე ლურსმნად დამერჭო. უკვე მზარავდა მისი ცვილისფერი თითების შეხება, ყრუ ხმა, სევდიანი თვალები.
ეს ყველაფერი იცოდა მორელამ, მაგრამ ერთხელაც არ უთქვამს საყვედური; მგონი, მიხვდა ჩემს უღონობასა თუ გონების დაბნელებას და განგების ნება შეარქვა ღიმმორეულმა, მიზეზს, თუმცა ამაზე სიტყვაც არ გადმოუკრავს.
მაგრამ ქალი იყო და დღითიდღე ილეოდა. რამდენიმე ხნის შემდეგ სახეზე მეწამული ფერის ლაქები დააჩნდა და ფერმირეულ შუბლზე დაეტყო ცისფერი ძარღვები.
ამ ქალის სიბრალულმა წამით გული მომიკლა. მაგრამ მის მრავლისმეტყველ გამოხედვას რომ წავაწყდი, მაშინვე მუხლი მომეჭრა და თავბრუ დამესხა. ასე დამესხა რეტი უსაზომო, შავბნელი უფსკრულში მაცქერალ კაცს.
განა უნდა დავმალო, რომ დიდხანს მოუთმენლად ველოდი მორელას სიკვდილს? დიახ, ასე იყო; მაგრამ კიდევ მრავალ დღეს, მრავალ კვირას და მრავალ გულის გადამლევ თვეს მისი ნაზი სული ეპოტინებოდა მტვრის ამ საუფლოს, ვიდრე არ მძლია გაწამებულმა ნერვებმა და მთლად არ გამაცოფა ასეთმა დაგვიანებამ.
ეშმასებრ გაბოროტებული უკვე ვწყევლიდი იმ გაუთავებელ დღეებს, საათებსა და მწარე წამებს, როდესაც ილეოდა ამ ქალის სათუთი სიცოცხლე მომაკვდავი დღის ჩრდილის მსგავსად. მაგრამ ერთხელ, შემოდგომის დღის მწუხრზე, ზესკნელს რომ გარინდულიყო ქარი, თავის სარეცელთან მიმიხმო მორელამ.
რძისფერი ნისლი მოჰფენოდა მთელ მიწას. თბილი ნათელი დადგომოდა წყალს, ხოლო ოქტომბრის ხვავრიელფოთლოვან ტყეს ცის კიდურიდან მოწყვეტილი ცისარტყელა დასცემოდა.
– დღეს დღეა დღეთაგანი, - თქვა, როგორც კი მივუახლოვდი, - დღეა ყველა დღეთაგან - დღე სიცოცხლის ან სიკვდილისა. დიდებული დღეა მიწისა და სიცოცხლის ძეთათვის... ჰაი, უფრორე დიდებულია ზეცისა და სიკვდილის ასულთათვის!
შუბლზე ვაკოცე, მან კი განაგრძო: - ვკვდები და მაინც ვიცოცხლებ.
– მორელა!
– დღე არ იყო, რომ გყვარებოდი... და სიცოცხლეში შესაზარელს ცამდე აიყვან სიკვდილის შემდეგ.
– მორელა!
– ვკვდები-მეთქი, ხომ გეუბნები. მაგრამ ჩემშია ნაყოფი იმ ალერსის - ჰოი, რა მცირედის! - მე, მორელას რომ მომაგებდი. და ახლა, სულ რომ გამეყრება, ბავშვი იცოცხლებს, შენი და ჩემი, იმ სევდისა, ყველაზე დიდხანს რომ ძლებს კვიპაროსის დარად.
გაილია საათები შენი ბედნიერებისა; სიცოცხლეში ორგზის არ იყვავილებს სიხარული პესტუმის ვარდივით. დროს არ გაეთამაშები აწ ტეოსელის მსგავსად და, ვით მუსულმანი მექაში, სუდარამოსხმული ივლი ამ მიწაზე, დამვიწყებელი მურტისა და ღვინის.
– მორელა! - შევყვირე, - მორელა! ეს საიდანღა იცი? - მაგრამ სახე მიაბრუნა თავით თრთოლამოკიდებულმა, სული დალია და მისი ხმა უკვე აღარასოდეს გამიგონია. და ამიხდა მისი სიტყვები - დედის სიკვდილამდე დაიბადა ბავშვი.
ჩვილი სუნთქავდა, დედას კი სული ამოხდომოდა, მისი შვილიღა ცოცხლობდა, მისი გოგონა. და როცა საოცრად მოიჩიტა სულიერად და ანაგობითაც, სრულიად დაემგვანა წასულს იმქვეყნად, მაშინ შევიყვარე იგი მხურვალე სიყვარულით. ვერასგზით ვიფიქრებდი აქამომდე, აგრე ძლიერად თუ გავაღმერთებდი ვინმე სულდგმულს.
ვაგლახ, ამ წმინდა გრძნობის ცარგვალს მალე მოედო შავბნელი, შემზარავი, სევდამომგვრელი, მტანჯავი ღრუბელი, აკი ვთქვი, ანაგობითაც და სულიერადაც იზრდებოდა-მეთქი ბავშვი.
მართლაც რა უცებ მოიმატა სიმაღლეში, მაგრამ როცა საზრიანობას ვაკვირდებოდი, ჰოი, რა შემზარავი ფიქრები მომეძალებოდა! ან გასაკვირი აქ რა იყო, თუკი დღითიდღე ვამჩნევდი ბალღის მსჯელობაში მოწიფული ქალის ძალასა და ნიჭს, თუკი ნორჩი ბაგენი ცხოვრებისეულ, სიბრძნეს მეტყველებდნენ, თუკი ნიადაგ ვჭვრეტდი მის დიდრონ, ჭკვიან თვალებში ასაკსრულის გამოცდილებასა და სიმტკიცეს;
როცა ყველაფერი ეს, ვიმეორებ, თავგზადაკარგულმა თრთოლვით აღვიქვი და გავისაკუთრე, რაღა გასაკვირია, თუ ზარდამცემი ეჭვი შემეპარა გულში? ხალხის თვალს გადავუმალე არსება, ვისი თაყვანისცემაც ბედმა მარგუნა და განმარტოებული, შიშატანილი თვალს არ ვაშორებდი ჩემს სალოცავს.
ხანი გადიოდა და დღენიადაგ ვუმზერდი მის ნათელ, მშვიდ და მრავლისმეტყველ სახეს. ვფიქრობდი, რა მალე წამოიჩიტა-მეთქი. დღენიადაგ სულ უფრო და უფრო მეტ მსგავსებას ვპოულობდი შვილსა და დედას შორის, ვხედავდი ნაღველსა და სიკვდილის დაღს.
ყოველ საათს მეტად და მეტად მუქდებოდა ჩრდილი ამ მსგავსებისა, ხდებოდა უფრო სრული, უფრო ცხადი, უფრო შემაძრწუნებელი.
კიდევ შემეძლო მისი ღიმილის დათმენა, ასერიგად რომ მიუგავდა დედის ღიმილს, მაგრამ კანკალი ამიტანდა ხოლმე დედა-შვილის სრული იგივეობის დამნახველს... კიდევ გავუძლებდი მათი თვალების მსგავსებას, მაგრამ ვაი რომ ეს თვალები თავად მორელასნაირი ძალოვანებით ხშირად მწვდებოდნენ სულში და გონებას მირევდნენ.
გოგონას მაღალი შუბლი, მისი ცვილისფერი თითებით შერხეული აბრეშუმისნაირი დალალ-კავები, სევდისმომგვრელი ხმა და მეტადრე კი, ჰოი, მეტადრე კი განსვენებულის იერი და სიტყვები, ჩემი საყვარელი შვილის ნათქვამი, თავზარსა მცემდა, გულს დარდით მიჭამდა მარად დაუძინებელი მატლივით.
ასე გახდა ათი წლის გოგონა. მაგრამ მისთვის სახელი ჯერაც არ დამერქმია. „ჩემი შვილი“, „ჩემი გოგონა“ - ამ სიტყვებს ჩვეულებრივი მამობრივი გრძნობა მათქმევინებდა. ხოლო სრულიად მარტომყოფი ვეღარავის ხედავდა ჩემ გარდა.
მორელას სიკვდილთან ერთად მოკვდა მისი სახელიც. შვილთან დედაზე ხანმოკლე არსებობის ჟამს გარესამყაროდან არავითარი შთაბეჭდილება არ მიუღია, გარდა იმისა, რის საშუალებასაც აძლევდა მისი კარჩაკეტილი ცხოვრება.
და ბოლოს, საზარელი ბედისწერის ასაცილებლად ჩემს მთლად აფორიაქებულსა და დაღლილ გონებას უცებ ნათლობა მოაფიქრდა. სახელს შესარჩევად ემბაზთანაც კი ვმერყეობდი. ენის წვერზე მადგა ძველი თუ ახალი, მშობლიური თუ სხვა მხარეების მშვენიერ და ბრძენ ქალთან ნაზი, ბედნიერი და ლამაზი სახელები.
განსვენებულის ხსოვნას შეშფოთება ნეტავ რამ ჩამაგონა? რა ეშმაკის ძალამ ამომათქმევინა ის ბგერები, რომელთა მოგონებაზე სისხლი ალისფერ ნაკადად დაემშვიდობა საფეთქლებიდან გულისაკენ? სულის წიაღიდან რა ეშმაკმა ამომძახა, როცა მიბუნდვილ ეკვდარში სულიერ მამას ჩავჩურჩულე ეს სიტყვა - მორელა!
თუ ეშმამ არა, მაშინ ვინ შეუჭმუხნა შუბლი ჩემს გოგონას და მკვდარივით გააფითრა? როგორც კი გაიგონა ეს ჩუმი ნათქვამი, მონისლული თვალი ზეცას მიაპყრო და, საგვარეულო სამარხის შავ ფილებზე გადავარდნილმა, მარქვა: „აქ ვარ!“
მკაფიოდ, ცივად, ნათლად ჩამესმა ეს რამდენიმე ბგერა და გამდნარ ტყვიასავით ჩამეღვარა ტვინში შიშინით.
წლები, წლები გაივლის, მაგრამ ამ წამს რა დამავიწყებს! კვლავაც მიყვარდა ყვავილი და ღვინო და მაინც დღისით და ღამით ჩრდილად მადგა ციკუტა და კვიპაროსი. სივრცე და დრო არ გამიზომია, ცაზე ჩამქრობოდა ბედის ვარსკვლავი და წყვდიადმა რომ მოიცვა მიწა, მისი მრავალსახება ლანდად ფრთხიალებდა ჩემ წინ.
მაგრამ მე კი ერთსღა ვხედავდი მათ შორის - მორელას, მხოლოდ ერთ სახელს შრიალებდა ცისქვეშეთის ქარი, მარადჟამს ერთ სახელს ჩურჩულებდნენ ზღვის ჭავლები - მორელა.
მაგრამ ის მოკვდა, საგოდებელზე ჩემივე ხელით წავიღე; და დიდხანს ვიცინოდი საწყალობლად: იმ პირველის ნაკვალევსაც ვერ მივაგენი, როცა საძვლეში ჩავასვენე მეორე მორელა.
თარგმნა: ზაურ კილაძემ
